De geschiedenis van de kerk van Uitwierderweg De geschiedenis van de kerk van Uitwierderweg Bij de overdracht van de Dorpskerk Uitwierde aan de Stichting Oude Groninger Kerken op 1 april 2022              Wat dragen we over en wat is de geschiedenis van deze kerk? We zijn hier in de kerk op het hoogste punt van de wierde. Evenals Biessum een nog volledig gave wierde. Kijken we nu naar de zijkant van de toren, hier aan de oostkant, dan zien we dat er ooit aansluiting was met een ander gebouw. Ook een kerk dus. Dit oude gebouw, maar ook de andere bebouwing in Uitwierde, is tijdens de Franse bezetting begin 19e eeuw van Delfzijl, regelmatig geplunderd en flink beschadigd door de Franse soldaten. Naar nu blijkt is de oude beschadigde kerk in 1836 getroffen door een “aller vreeselijkste en woedende storm”. De storm had een orkaankracht. Dat werd de kerk fataal en was de aanleiding tot afbraak van deze kerk en de bouw van de huidige in 1839. Van het oude gebouw zijn geen afbeeldingen dan alleen maar een weergave van de kerk op een oude landkaart. De kerk was net als in Spijk omgeven door een gracht, welke later na demping is vervangen door een wandelpad, wat wel problemen gaf van een goede afwatering. Maar later door riolering werd verbeterd. 'De oude kerk in “Uytwyrda' De kerkelijke gemeente De parochie van Uitwierde was een belangrijke en rijke kerkelijke gemeente, welke ongeveer  35 ha. land bezat, wat werd verhuurd aan landbouwers en tichelwerkers. Tot 1614 viel zelfs Delfzijl onder deze kerkelijke gemeente. Toen pas werd buiten de kleine schans van Delfzijl, mede door de aanwezigheid van een groot aantal soldaten, een garnizoenskerk gebouwd op een eilandje naast de schans. De over te dragen kerk vandaag aan de Stichting Oude Groninger Kerken is een zogenaamde Waterstaatskerk. Zo genoemd omdat de kerk gebouwd en bekostigd is onder verantwoording van het Ministerie van Waterstaat. Na het late vertrek van de Franse soldaten in 1814 uit Delfzijl, ging er een flink aantal jaren overheen om de bebouwing en dus ook de bewoning in het dorp weer op peil te krijgen en met een nieuwe pastorie en ook een kerk het dorp weer compleet te doen zijn. Dus pas in 1839. Het bleef een lange tijd rustig in het dorp en er kon weer gewerkt worden aan de belangrijke kerkelijke gemeente, waar Biessum ook onder viel. Het kerkelijke ambtsgebied liep tot aan het Damsterdiep. De andere kant (nu Tuikwerd) viel kerkelijk onder Farmsum. Ook een grote kerkelijke parochie toen.  ' Alles boven de dikke streep (huidige damsterdiep) en de Uitwierder Maar,   viel kerkelijk onder Uitwierde' Ook bij de bevrijding van Delfzijl en omstreken in 1945 werden de kerk en de pastorie en vele huizen in Uitwierde nogmaals ernstig beschadigd. Begin vijftiger jaren van de vorige eeuw waren beide kerkelijke eigendommen, ook met overheidssteun, weer hersteld. Het bleef lang een belangrijke rijke kerkelijke gemeente.                                     Met financiële steun van de rijke gemeente Uitwierde werd begin zestiger jaren in de vorige eeuw de bouw van een kerk, De Ark, in Delfzijl-Noord gerealiseerd. Want nog steeds viel dit deel van de gemeente Delfzijl kerkelijk onder Uitwierde. Het heette toen Hervormde Gemeente Delfzijl-Noord/Uitwierde. Later in het Samen Op Weg-proces en de vorming van één gemeente met de Gereformeerde Kerk Delfzijl werd het samen met de Hervormde Gemeente Farmsum, Protestantse Gemeente te Delfzijl. 'Kerkgebouw De ARK                                                                                    Doordat het financieel en organisatorisch niet meer haalbaar was om diensten te houden, vond op zondag 24 oktober 2010 de laatste Eredienst plaats in de Dorpskerk van Uitwierde. En ondertussen is het kerkgebouw De Ark ook gesloten en worden er onder de Protestantse Gemeente Delfzijl in de Kruiskerk in Delfzijl alleen nog Zondagse Erediensten gehouden. De kerk en de toren van Uitwierde wordt omgeven door een begraafplaats waar nog regelmatig wordt begraven. Dat gedeelte van de wierde blijft dan ook in beheer bij de Protestantse Gemeente te Delfzijl.   'Zijkant kerk met begraafplaats'                                                                                               Grafzerken Vermeldenswaard is de aanwezigheid van twee grafzerken van de familie Wincken in de buitenmuur bij de ingang van de kerk en één gerestaureerde zerk van dezelfde familie hier in de kerk. In de kerk de zerk van Haro Wincken to Ringeheim, die in de 16e eeuw de borg Ringenum bewoonde. Deze borg stond ter hoogte van de Kath. Basisschool Sterre der Zee aan de Rijkskweg in Delfzijl. Kerkelijk viel de borg dus onder Uitwierde. De Winckens waren dan ook de proost van de kerk onder supervisie van de Ripperda’s van de borg  in Farmsum.  Deze adellijke familie Ripperda waren naast proost ook redger en zijlvester en hadden grote invloed op de rechtspraak, de waterhuishouding en het kerkelijk leven in een groot gebied rond Farmsum. De kerk van Farmsum was een patronaatskerk. Net als o.a. Loppersum en Usquert. De zerk van Haro Wincken in de kerk lag na de afbraak van de oude kerk in brokstukken voor de toren, maar is  met steun van de Stichting Cultureel Erfgoed Delfzijl, na een restauratie in 2005, in deze kerk aan de oost-muur geplaatst. De twee zerken bij de ingang zijn van een zoon en kleinzoon van Haro. Aijlcko en Haro Wincken. 'Ingang kerk met aan weerszijden de grafzerken'    'De gerestaureerde zerk van Haro Wincken'                                                 De preekstoel is na de beschadigingen aan de oude kerk in 1814, gebouwd door Jacob Meyer voor de oude kerk en later nog omgebouwd tot een podium gestoelte voor de huidige kerk.                                       'Podiumgestoelte'       De orgels Het oude orgel in de eerdere kerk werd naast de kerk zelf ook in 1814 verwoest. Van dit orgel is niets bekend. Het eerste orgel in de huidige kerk was een kabinetorgel van de hand van orgelbouwer Freytag. Met opengezette beschilderde deuren.  Dat beviel op den duur, ondanks vele reparaties, niet meer en werd het instrument in 1927 vervangen door een winddrukorgel van Hinkel met het front van het vorige orgel. Met nog een loos klein frontje. En dat orgel was aan het eind van de 2e Wereldoorlog zodanig beschadigd dat herstel niet meer mogelijk was. Een tijdlang had men geen orgel, maar werd wel uitgekeken naar ander instrument. Een van de deuren van het orgelfront  is teruggevonden in de betimmering op de zolder van de kosterij en gerestaureerd door de huidige bewoner en geplaatst in het oude schooltje achter de kosterij.                                                                                     ' Afbeelding van het front van het  Kabinetorgel'                                                                                                  Bij de ontmanteling van de kerk van Heveskes in 1975 kon het orgel uit deze kerk naar de kerk van Uitwierde worden overgeplaatst. Het orgel is gebouwd door Luitjen Jacob van Dam & Zonen uit Leeuwarden. De overplaatsing werd uitgevoerd door orgelbouwer  A.H. de Graaf. Tevens werd de balustrade van het orgel ook mee verplaatst. Het orgel heeft 1 manuaal en een pedaal en heeft negen registers.

terug